Ποιος σκέφτηκε το + και το –; Και γιατί όχι οι Αρχαίοι Έλληνες;
Ξέρεις αυτά τα απλά σημαδάκια που χρησιμοποιούμε κάθε μέρα στα μαθηματικά; Το + και το –; Αν νομίζεις ότι υπήρχαν από πάντα, κάνεις λάθος. Η ιστορία τους είναι πιο πρόσφατη απ’ όσο φαντάζεσαι. Και όχι, δεν τα σκέφτηκαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι της Αρχαίας Ελλάδας, αλλά ένας λογιστής στη Γερμανία!
Δεν ήταν αρχαίοι σοφοί, αλλά… ένας τύπος που έγραφε λογιστικά
Το 1489, ένας Γερμανός με το όνομα Johannes Widmann τύπωσε ένα βιβλίο που περιείχε ασκήσεις αριθμητικής. Ήταν εμπορικό εγχειρίδιο — τίποτα το φιλοσοφικό ή περίπλοκο. Εκεί, για πρώτη φορά, εμφανίστηκαν τυπωμένα τα σύμβολα + και –.
Αλλά όχι όπως τα ξέρουμε σήμερα. Ο Widmann τα χρησιμοποίησε για να δείξει πλεόνασμα και έλλειμμα σε οικονομικές συναλλαγές. Ουσιαστικά, αν κάτι σου έμενε, έβαζε “+”. Αν κάτι σου έλειπε, έβαζε “–”.
Γιατί όμως δεν τα είχαν οι Έλληνες;
Εδώ είναι το παράδοξο: Οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν μανούλες στα μαθηματικά. Πυθαγόρας, Ευκλείδης, Αρχιμήδης… αλλά ποτέ δεν χρησιμοποίησαν σύμβολα. Ο λόγος; Για αυτούς τα μαθηματικά δεν ήταν εργαλείο για να μετράς νομίσματα. Ήταν φιλοσοφία.
Οι αποδείξεις γίνονταν με λόγια, σχήματα και αναλυτικές περιγραφές. Θα έγραφαν “το άθροισμα των πλευρών” αντί για ένα σκέτο “+”. Και “η διαφορά των μεγεθών” αντί για “–”. Όλα με λεπτομέρεια και ακρίβεια, όχι με σύμβολα που «κόβουν δρόμο».
Πώς έγιναν το + και το – τόσο δημοφιλή;
Η εξήγηση είναι απλή: ήταν πιο γρήγορα και καθαρά. Σκέψου έναν λογιστή του 1500 που μετράει νούμερα. Θα προτιμούσες να γράφεις “summa” ή απλά ένα σταυρουδάκι; Η ταχύτητα και η ευκολία κέρδισαν.
Το + φαίνεται να προήλθε από τη λατινική λέξη et (που σημαίνει “και”). Οι γραφείς την ένωναν τόσο πολύ, που κατέληξε να μοιάζει με το σημερινό “+”. Το – ήταν μια απλή παύλα, που έδειχνε ότι κάτι αφαιρείται. Τίποτα εντυπωσιακό — απλά πρακτικό.
Οι Άραβες μαθηματικοί είχαν άλλη προσέγγιση
Οι Άραβες, που έδωσαν τεράστια ώθηση στα μαθηματικά, επίσης δεν χρησιμοποίησαν σύμβολα. Ο Al-Khwarizmi, ο “πατέρας της Άλγεβρας”, έγραφε εξισώσεις με λέξεις. Δεν υπήρχε ανάγκη για + και –. Για αυτούς, όπως και για τους Έλληνες, τα μαθηματικά ήταν μέθοδος σκέψης, όχι αριθμητικός υπολογισμός.
Από τη φιλοσοφία στα… τιμολόγια
Η μετάβαση από τα φιλοσοφικά μαθηματικά σε εκείνα της πράξης ήταν η στιγμή που μπήκαν τα σύμβολα. Όταν τα μαθηματικά έγιναν εργαλείο εμπόρων, λογιστών και τραπεζιτών, η ανάγκη για συντομία και ταχύτητα τα επέβαλε.
Το + και το – δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας μεγαλοφυΐας. Είναι αποτέλεσμα ανάγκης. Της ανάγκης να δουλεύεις πιο γρήγορα, να σημειώνεις χωρίς πολλά λόγια, να υπολογίζεις στο φτερό.
Μήπως τελικά αυτό λέει κάτι για εμάς;
Το γεγονός ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν σκέφτηκαν αυτά τα σύμβολα, δεν δείχνει έλλειψη. Αντίθετα, δείχνει ότι δεν τα χρειάζονταν. Γιατί τα μαθηματικά τους ήταν κάτι βαθύτερο: τρόπος να εξηγούν τον κόσμο, όχι απλά να λύνουν προβλήματα.
Η χρήση του + και του – ήρθε όταν ο άνθρωπος άρχισε να μετράει για να βγάλει κέρδος, όχι για να κατανοήσει τη φύση. Είναι σύμβολα της πρακτικότητας, όχι της σοφίας.
Ένα απλό σύμβολο, μια μεγάλη αλλαγή
Σήμερα, το + και το – είναι παντού: στα σχολεία, στις τράπεζες, στους υπολογιστές. Αλλά η ιστορία τους μας θυμίζει κάτι σημαντικό: Δεν είναι όλα αυτονόητα. Κάποιος, κάπου, κάποτε έπρεπε να τα σκεφτεί. Και μερικές φορές, δεν είναι οι πιο σοφοί που φέρνουν την επανάσταση. Είναι εκείνοι που ψάχνουν απλές λύσεις σε πρακτικά προβλήματα.
Τελικά… για ένα “+” και ένα “–” μιλάμε
Ποιος θα το έλεγε ότι δύο απλά σημαδάκια κρύβουν πίσω τους ολόκληρη ιστορία; Από τους φιλοσόφους της Αρχαιότητας, στους εμπόρους της Αναγέννησης, μέχρι το σημερινό παιδάκι στο σχολείο που μαθαίνει πρόσθεση και αφαίρεση, το + και το – μας συνδέουν.
Όχι μόνο με τα μαθηματικά. Αλλά και με το πώς σκεφτόμαστε, πώς ζούμε, πώς εξελισσόμαστε.