Η ζωή μετά τα 70 είναι ένα κεφάλαιο που συχνά μας βρίσκει να κοιτάμε πίσω, να αναρωτιόμαστε, να χαμογελάμε, αλλά και να μελαγχολούμε λίγο. Δεν είναι τυχαίο που κάθε χρόνο, την Παγκόσμια Ημέρα της Τρίτης Ηλικίας, ξυπνούν σκέψεις που αφορούν τον χρόνο, τις επιλογές μας, αλλά και αυτό που τελικά γίναμε. Γιατί, όσο κι αν ακούμε ότι «η ηλικία είναι απλώς ένας αριθμός», η αλήθεια είναι ότι φέρνει μαζί της αναμνήσεις, εμπειρίες και μια σιωπηλή σοφία που μόνο τα χρόνια μπορούν να χαρίσουν.
Όταν συνειδητοποιείς ότι μπήκες στην Τρίτη Ηλικία
Η στιγμή που κάποιος περνά τα 70 συνοδεύεται από ένα περίεργο μείγμα συναισθημάτων. Από τη μία, υπάρχει αυτό το τσίμπημα όταν σε αποκαλούν «άνθρωπο τρίτης ηλικίας». Από την άλλη όμως, βλέπεις ανθρώπους συνομηλίκους σου γεμάτους ενέργεια, δημιουργικότητα και όρεξη για ζωή – και ξαφνικά νιώθεις ότι αυτό το κομμάτι της ζωής μπορεί να είναι πολύ πιο φωτεινό από όσο νόμιζες.
Κάποιοι στα 80 τους γράφουν, δημιουργούν, ταξιδεύουν, εργάζονται. Άλλοι, όπως ο Σοφοκλής ή ο Εμπεδοκλής, έζησαν τα πιο παραγωγικά τους χρόνια σε ηλικίες που πολλοί σήμερα θα θεωρούσαν “προχωρημένες”. Οι αποδείξεις είναι παντού: τα όρια της ηλικίας δεν είναι πια τόσο αυστηρά.
Το βάρος του χρόνου και η σοφία που κουβαλά
Όσο περνούν τα χρόνια, οι αντοχές μειώνονται και αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς σε μικρές καθημερινές στιγμές. Οι άλλοι συχνά δείχνουν κατανόηση, ίσως λίγη υπερβολική ευγένεια, ίσως και ένα βλέμμα συμπάθειας. Κι αυτό πονάει λίγο, γιατί θυμίζει ότι το σώμα αλλάζει.
Ωστόσο, η ψυχή έχει άλλα σχέδια. Σε αυτή την ηλικία, πολλοί νιώθουν μια βαθιά ανάγκη να στραφούν μέσα τους, να αναλογιστούν τον δρόμο που διένυσαν. Και εκεί ξεκινά μια μεγάλη εσωτερική κουβέντα: τι πέτυχα; ποιος είμαι; αν ήμουν πραγματικά ο εαυτός μου όλα αυτά τα χρόνια;
Το αιώνιο ερώτημα: Ποιος είμαι πραγματικά;
Όσοι έχουν διαβάσει τον Έσσε ξέρουν καλά την άποψή του: κάθε άνθρωπος πορεύεται σε ένα προσωπικό μονοπάτι προς τον εαυτό του, αλλά λίγοι φτάνουν ποτέ ως εκεί. Και πράγματι, στα 70 χρόνια, πολλοί νιώθουν ότι ήρθε η ώρα να μετρήσουν τι τους διαμόρφωσε, τι επέλεξαν και τι απλώς τους δόθηκε.
Γιατί, όπως σημειώνει και ο Σοπενχάουερ, οι περισσότερες ταυτότητες μας – το όνομά μας, η εθνικότητά μας, οι ρόλοι μας – δεν ήταν καθόλου δικές μας επιλογές. Ήρθαν με εμάς πριν καν μιλήσουμε. Στο τέλος, αυτό που παίρνει κανείς μαζί του δεν είναι τόσο οι ρόλοι, αλλά το ποιος κατάφερε συνειδητά να γίνει.
Η μελαγχολία και η επιστροφή στις ρίζες
Δεν είναι παράξενο που πολλοί άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας στρέφονται συχνά στο παρελθόν. Το μυαλό επιστρέφει αυτόματα στις πρώτες εμπειρίες, στα όνειρα που είχαν κάποτε, στα σχέδια που έκαναν. Είναι σαν ο κύκλος της ζωής να κλείνει και η αρχή του να τους τραβά ξανά κοντά της.
Ο Νίτσε το περιέγραψε ως «αιώνια επιστροφή». Ο Ντίκενς είπε ότι όσο πλησιάζουμε στο τέλος, τόσο επιστρέφουμε στην αρχή. Και η αλήθεια είναι πως αυτή η αναζήτηση κάνει πολλούς να ξαναδιαβάζουν βιβλία που άφησαν στη βιβλιοθήκη δεκαετίες πριν, να ξαναθυμούνται όνειρα που νόμιζαν ότι είχαν ξεχάσει.
Οι φόβοι, οι απολογισμοί και η συμφιλίωση
Σε μια τέτοια ηλικία δεν είναι λίγοι όσοι νιώθουν πως κάποια μονοπάτια ήταν λάθος ή πως κάποιες επιλογές δεν τους εξέφρασαν πραγματικά. Όμως αυτή είναι και η στιγμή που έρχεται η συμφιλίωση. Η αποδοχή πως κάθε ζωή έχει ατέλειες, χαμένες ευκαιρίες, αλλά έχει και νίκες, χαρές και στιγμές που άξιζαν τον κόπο.
Ο Γιουνγκ το είχε πει απλά: «Δεν είμαι αυτά που μου έχουν συμβεί· είμαι αυτό που επιλέγω να γίνω». Και σε αυτή τη φάση της ζωής, ο άνθρωπος δεν κυνηγά πια την τελειότητα αλλά την αλήθεια του.
Η μοναδικότητα της ανθρώπινης ζωής
Αυτό που τονίζει ο Έσσε είναι πως κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός. Όχι απλώς μια ταυτότητα ή μια ηλικία, αλλά το σημείο όπου συναντιούνται τα φαινόμενα του κόσμου με έναν τρόπο που δεν ξαναϋπάρχει. Και αυτό αρκεί για να θεωρείται κάθε ανθρώπινη ζωή ιερή, σημαντική, άξια προσοχής.
Ακόμη και στα 70, 75 ή 80, υπάρχει χρόνος. Χρόνος για σκέψη, για δημιουργία, για μικρές αλλαγές, για νέες αρχές. Ίσως όχι για να αλλάξει κανείς τον κόσμο, αλλά σίγουρα για να καταλάβει καλύτερα τον δικό του.
Η ζωή ως κύκλος και η ανάγκη για νόημα
Στο τέλος, ο χρόνος μας θυμίζει πως η ζωή δεν είναι ευθεία γραμμή. Είναι κύκλος. Ξεκινάμε με ερωτήσεις και τελειώνουμε με ερωτήσεις. Και ανάμεσα, ψάχνουμε όλοι για νόημα. Όπως λέει ο Ίρβιν Γιάλομ, το νόημα δεν υπάρχει από μόνο του· το δημιουργούμε εμείς.
Ίσως αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο της Τρίτης Ηλικίας: η απελευθέρωση από όσα δεν είχαν σημασία και η εστίαση σε όσα τελικά μετρούν.
Και κάπως έτσι, ο άνθρωπος στα 70 του δεν βρίσκεται στο τέλος· βρίσκεται σε ακόμη ένα σημείο του κύκλου. Με πιο καθαρό βλέμμα, με περισσότερη σοφία και με μια ήρεμη κατανόηση πως η ζωή, παρά τις δυσκολίες της, παραμένει ένα θαύμα που αξίζει να ζεις μέχρι την τελευταία στιγμή.
