Το κινητό έχει γίνει πλέον τόσο απαραίτητο, που ξεχνάμε πόσο εύκολα μάς «κλέβει» μικρές, πολύτιμες στιγμές ηρεμίας. Εκείνες τις στιγμές που κάποτε μας έκαναν να βαριόμαστε, αλλά τελικά άναβαν μικρές σπίθες φαντασίας. Αν είστε από αυτούς που μεγάλωσαν πριν από την εποχή του ίντερνετ, μάλλον θυμάστε καλά τι σημαίνει να έχεις χρόνο χωρίς ερεθίσματα. Να μην υπάρχει οθόνη να σου τραβήξει την προσοχή. Να πρέπει απλώς… να σκέφτεσαι.
Πώς χάθηκε η παλιά, δημιουργική βαρεμάρα
Σήμερα τα παιδιά κρατούν ένα κινητό πριν καν πιάσουν καλά καλά βιβλίο. Κι αυτό μοιάζει με μια ολόκληρη λειτουργία του μυαλού που έχει ξεχαστεί. Οι παλαιότεροι θυμούνται πως τις καλοκαιρινές μεσημεριανές ώρες, όταν το σπίτι βυθιζόταν στη σιωπή, η φαντασία έπαιρνε μπροστά. Δεν υπήρχαν notifications, βίντεο, TikTok. Μόνο μια μικρή, γλυκιά ανία που έδινε χώρο σε ιδέες.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν δεν αφήνουμε χρόνο για σιωπή
Η σύγχρονη καθημερινότητα δεν μας αφήνει να μείνουμε λεπτό χωρίς οπτικό ερέθισμα. Σύμφωνα με διεθνείς αναλύσεις, η συνεχής χρήση smartphone «μπλοκάρει» την ικανότητα του εγκεφάλου να παράγει σκέψη χωρίς εξωτερική βοήθεια. Εκεί που κάποτε το μυαλό έφτιαχνε ιστορίες στο λεωφορείο, τώρα ψάχνει την επόμενη ειδοποίηση. Δεν υπάρχει χώρος για χασμωδία, για να ταξιδέψει λίγο η φαντασία. Και αυτό, όσο αθώο κι αν ακούγεται, επηρεάζει άμεσα την δημιουργικότητα και τη συγκέντρωση.
Γιατί οι νέοι δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν
Όλο και περισσότεροι καθηγητές παρατηρούν ότι οι φοιτητές δεν μπορούν να μείνουν με ένα κείμενο για πολλή ώρα. Προτιμούν να ψάχνουν γρήγορες, έτοιμες απαντήσεις. Και κάπως έτσι, η βαθιά σκέψη χάνει τη δύναμή της. Οι μικρές «δόσεις πληροφορίας» από τα social δεν αφήνουν χώρο για αμφιβολία ή κριτική σκέψη. Όλα πρέπει να είναι άμεσα, γρήγορα, εύκολα.
Η διαφορά ανάμεσα στο τότε και το τώρα
Όσοι μεγάλωσαν σε εποχές χωρίς οθόνες, θυμούνται καλά τι σημαίνει να μη σε διαπερνά κάθε δευτερόλεπτο ένα καινούριο ερέθισμα. Η φαντασία αναγκαζόταν να δουλέψει. Έφτιαχνες εικόνες στο μυαλό σου, σενάρια, ιστορίες. Ακόμη κι αν δεν έγιναν όλοι καλλιτέχνες, η ικανότητα αυτή ήταν σαν άσκηση για τον εγκέφαλο.
Σήμερα συμβαίνει το αντίθετο. Για να συγκεντρωθεί κάποιος σε ένα βιβλίο πρέπει σχεδόν να… κρύψει το κινητό. Είναι σαν μια μικρή απόσυρση από έναν κόσμο που τρέχει γρήγορα, μα όχι πάντα με τρόπο δημιουργικό.
Το smartphone ως προέκταση του εαυτού μας
Έχει γίνει πλέον αυτονόητο να έχουμε το κινητό παντού. Να το νιώθουμε σαν κομμάτι του σώματός μας. Κι όταν το αφήνουμε σπίτι ακόμη και για λίγα λεπτά, αισθανόμαστε ανολοκλήρωτοι. Κι όμως, αυτές οι στιγμές χωρίς οθόνη είναι που κάνουν τον εγκέφαλο να ξυπνά. Ξαφνικά βλέπεις το περιβάλλον, κοιτάς τους άλλους ανθρώπους, έχεις χρόνο να σκεφτείς.
Πώς επηρεάζεται η κοινωνία όταν λείπει η βαθιά σκέψη
Το θέμα δεν είναι μόνο προσωπικό. Έχει και πολιτική διάσταση. Όταν οι πολίτες καταναλώνουν αδιάκοπα περιεχόμενο, γίνονται πιο κουρασμένοι και λιγότερο κριτικοί. Οι δημοκρατίες χρειάζονται ανθρώπους που μπορούν να σκεφτούν μόνοι τους, να αμφισβητήσουν, να σταθούν απέναντι σε μια πληροφορία με καθαρό μυαλό. Όμως όταν όλη η μέρα είναι scroll, αυτή η ικανότητα ατονεί.
Τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα χάος πληροφορίας
Οι νέοι σήμερα εκτίθενται καθημερινά σε ένα κύμα από video, memes και εικόνες, πολλές φορές φτιαγμένες με τεχνητή νοημοσύνη. Οι δόσεις πληροφορίας είναι μικρές και εθιστικές. Δεν αφήνουν χώρο για επεξεργασία ή εσωτερικό διάλογο. Το μυαλό πηγαίνει από το ένα στο άλλο χωρίς να σταματά πουθενά.
Κι όμως, η αλήθεια είναι ότι η φαντασία των παιδιών κάποτε δούλευε με πολύ πιο απλούς τρόπους. Έφτιαχναν κόσμο από μόνα τους. Τώρα πια ο κόσμος τους «σερβίρεται» έτοιμος, σε γρήγορα κομμάτια.
Τι μπορούμε τελικά να κάνουμε
Ίσως το πιο σημαντικό βήμα είναι να ξαναφέρουμε στη ζωή μας λίγη ησυχία. Να αφήσουμε στιγμές χωρίς μουσική, χωρίς ειδοποιήσεις, χωρίς οθόνες. Αυτές οι στιγμές δεν είναι χάσιμο χρόνου. Είναι οξυγόνο. Είναι το σημείο από όπου ξεκινά η σκέψη.
Και, όσο κι αν ακουστεί παράξενο, η ελευθερία γεννιέται στον χώρο αυτόν. Στην παύση. Στο κενό που πριν μας φαινόταν βαρετό αλλά τώρα μοιάζει πολύτιμο.
Αν μάθουμε να μένουμε έστω και λίγο μόνοι με τον εαυτό μας, ίσως καταφέρουμε να ξαναβρούμε εκείνο το κομμάτι της δημιουργικότητας που χάνεται μέσα στον ασταμάτητο θόρυβο της οθόνης.
